Universality of Shri Guru Granth Sahib Ji-2

Pri.Narinder Bir Singh

Universal Brotherhood:

A symbol of universal brotherhood, Shri Guru Granth Sahib embodies the ‘Bani’ of the holymen of different faiths from all over India. The message of the Bani is meant for the whole humanity. No individual is denied access to it. A line on page 747 of Shri Guru Granth Sahib says, “Wisdom is that which is imparted to the four castes alike.”

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਹੋਏ ਹਨ।

ਜਨਮ: 15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1563 (ਵੈਸਾਖ ਵਦੀ 7, 19 ਵੈਸਾਖ ਸੰਮਤ 1620)

ਜਨਮ ਸਥਾਨ: ਗੋਇੰਦਵਾਲ

ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ: ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਨੀ ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਸੀ।

ਭਰਾ: ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਅਤੇ ਮਹਾ ਦੇਵ ਸਨ।

ਵਿਦਿਆ: ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਬਾਬ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਸਿੱਖੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵੀ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ।

Universality of Shri Guru Granth Sahib Ji-1

Pri.Narinder Bir Singh

Shri Guru Granth Sahib, the only scripture in the world to have honour of being ‘The Guru Of Sikhs’, the most dynamic community of the world has another remarkable feature. Each and every word contained herein comes straight from the souls who lived in unison with the Eternal.

Prefect Guru as Shri Guru Granth Sahib  Ji is, the Gurbani here, guides the whole humanity, not only in spiritual matters but also in its daily social intercourse, while dealing with economic, political and religious affairs.

ਕੀ ਧਰਮ ਪੁਆੜੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹੈ...?

ਸਤਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ

ਧਰਮ ਦਾ ਮਤਲਬ ਉਹ ਗੁਣ ਜੋ ਧਾਰਨ ਕਰਨਯੋਗ ਹੈ, ਧਰਮ ਜੀਵਨ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁਮੇਲ ਹੈ, ਇੱਕ ਨੀਤੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸੁਖਮਈ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ‘ਤੇ ਟਿਕੇ ਨਿਯਮ ਧਰਮ ਹਨ। ਧਰਮ ਦਾ ਅਰਥ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ਼ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਰਸਮਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ਼ ‘ਧਰਮ’ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ? ਯਕੀਨਨ ਜਿਹੜੇ ਰੀਤੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਬਣੇ ਜਾਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹੋਣ ਉਹ ਹੀ ਧਰਮ ਅਖਵਾਉਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ਼ ਮਾਨਵਤਾ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ‘ਅਧਰਮ’ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਜਨੇਊ ਪਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਸੀ ਪਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਰਸਮ ਨੂੰ ਤਾਰ-ਤਾਰ ਕਰ ਸੁੱਟਿਆ, ਜਨੇਊ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਜਾਂ ਮਜ਼ਹਬ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਬਲਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਹਿਰਾਵਾ ਧਾਰਨ ਕਰ ਕੇ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਠੱਗਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਚੋਟ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜੇ ਜਨੇਊ ਪਹਿਨਣ ਨਾਲ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਧਰਮੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਸਦਾ ਕੀ ਲਾਭ?ਫੋਕੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਕਰਮਕਾਂਡ ‘ਤੇ ਕਾਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਸ਼ੂਦਰ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਨੇਊ ਪਾਉਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ‘ਅਵਲਿ ਅਲਹ ਨੂਰੁ ਉਪਾਇਆ ਕੁਦਰਤਿ ਕੇ ਸਭ ਬੰਦੇ ॥ ਏਕ ਨੂਰ ਤੇ ਸਭੁ ਜਗੁ ਉਪਜਿਆ ਕਉਨ ਭਲੇ ਕੋ ਮੰਦੇ ॥੧॥’ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਜਨੇਊ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਵ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਸੀ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਬੰਦ ਕਰਵਉਣ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕੰਮ, ਰਸਮਾਂ-ਰਿਵਾਜ਼ ਹੀ ‘ਧਰਮ’ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਦਾ ਜਸ ਗਾਉਣ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਧਰਮ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਹੋਏ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ‘ਭਾਈ ਜੇਠਾ’ ਜੀ ਸੀ।

ਜਨਮ: 24 ਸਤੰਬਰ 1534 (ਕੱਤਕ ਵਦੀ 2, 25 ਅੱਸੂ ਸੰਮਤ 1591)

ਜਨਮ ਸਥਾਨ: ਚੂਨਾ ਮੰਡੀ, ਲਾਹੌਰ

ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ: ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਮਾਤਾ ਦਇਆ ਜੀ (ਦੂਸਰਾ ਨਾਮ ਅਨੂਪ ਕੌਰ ਜੀ) ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹਰੀਦਾਸ ਜੀ ਸੀ।

ਸੁਪਤਨੀ: 18 ਫਰਵਰੀ 1554 ਨੂੰ ਜੇਠਾ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ (ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰੀ) ਨਾਲ ਹੋਇਆ।

ਸੰਤਾਨ: ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ, ਮਹਾਦੇਵ ਅਤੇ (ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ (ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ।

‘ਆਜ਼ਾਦੀ’ ਕਿਵੇਂ...?

ਸਤਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ

‘ਆਜ਼ਾਦੀ’ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਢੁਕਵੇਂ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹਦਾ ਹੋਇਆ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਿਕ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਗੂੜ੍ਹਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੇਕਰ ਕਰੂਪ ਜਿਹਾ ਬਣ ਕੇ ਵਿਚਰੇ ਤਾਂ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਦਾ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਪਣਾ ਮੂਲ ਗਵਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਅਨਰਥ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ‘ਆਜ਼ਾਦੀ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਸਭ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰਤਾ ਦਾ ਦਰਜਾ’ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ‘ਜਿਸ ਦੀ ਸੋਟੀ, ਉਸਦੀ ਮੱਝ’ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ‘ਤਕੜੇ ਦਾ ਸੱਤੀਂ-ਵੀਹੀਂ ਸੌ’ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰਾਂ ‘ਤੇ ਹੈ। ਲਾਲਚ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, ਅਫਸਰਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ-ਘਾੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੇ ‘ਆਜ਼ਾਦੀ’ ਦਾ ਕਚੂੰਮਰ ਕੱਢ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਾਫ ਕਿਰਦਾਰ ਵਾਲੇ ਅਫਸਰ ਵੀ ਹਨ ਪਰ ਬਹੁਤ ਵਿਰਲੇ ਹਨ, ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਕੋਈ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮਿਲਦਾ ਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਵੀ ‘ਮੂੰਹ ਬੰਦ’ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਦੂਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ/ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰ ਕੇ ਖੁਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਫੈਲਿਆ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਪੱਖਪਾਤ ‘ਆਜ਼ਾਦੀ’ ਦਾ ਮੂੰਹ ਚਿੜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਭਾਰਤੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹਾਮੀ ਹਰ ਸਾਲ 15 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ‘ਆਜ਼ਾਦੀ’ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਮਨਾਉਣ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਅਤੇ ਕੁੱਟਣ ਲਈ।

ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ

ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਹੋਏ ਹਨ।

ਜਨਮ: 5 ਮਈ 1479 (ਵੈਸਾਖ ਸੁਦੀ 14, 8 ਜੇਠ ਸੰਮਤ 1536)

ਜਨਮ ਸਥਾਨ: ਪਿੰਡ ਬਾਸਰਕੇ ਗਿੱਲਾਂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ

ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ: ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਮਾਤਾ ਬਖਤ ਕੌਰ (ਦੂਸਰਾ ਨਾਮ ਸੁਲੱਖਣੀ ) ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਤੇਜਭਾਨ ਭੱਲਾ ਜੀ ਸੀ।

ਭਰਾ: ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਭਾਈ ਈਸ਼ਰਦਾਸ ਜੀ, ਭਾਈ ਖੇਮ ਰਾਇ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਾਣਕ ਚੰਦ ਜੀ ਸਨ।

ਸੁਪਤਨੀ: ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ (ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਵਿਆਹ 11 ਮਾਘ ਸੰਮਤ 1559 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦੇਵੀ ਚੰਦ ਬਹਿਲ ਖੱਤਰੀ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਕੌਰ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।)

ਸੰਤਾਨ: ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਧੀਆਂ ਬੀਬੀ ਦਾਨੀ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਮੋਹਨ ਅਤੇ ਮੋਹਰੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।

ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਮੇਲ: ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ (ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਾਣਕ ਚੰਦ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਜੱਸੂ ਦੀ ਸੁਪਤਨੀ ਸਨ) ਕੋਲੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣੇ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ‘ਗੁਰੂ’ ਬਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।